Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ u Beogradu jedna je od najvećih naučnih biblioteka na Balkanu sa najvažnijom funkcijom da odgovori nastavnim i naučnim potrebama akademske populacije – studenata, univerzitetskih profesora i naučnih radnika uopšte. Univerzitetska biblioteka kao jedna od ustanova kulture od nacionalnog značaja, ima važan zadatak i obavezu da neguje kulturno-istorijsko nasleđe Srbije i učini ga dostupnim svim zainteresovanim korisnicima.

1838–1921

Biblioteka izvorno potiče od biblioteke Liceja Kneževine Srbije i prva je namenski građena biblioteka u Srbiji. Licej je osnovan 1838. godine u Kragujevcu, a 1841. godine premešten je u Beograd. U svom sastavu imao je i biblioteku čiji su fond činili pokloni domaćih i stranih darodavaca kao i obavezni primerak Kneževine Srbije. Licej kneževine Srbije je Zakonom od 24. septembra 1863.  godine pretvoren u Veliku školu koja je u svom sastavu imala centralnu biblioteku i više seminarskih biblioteka. Velika škola je 1905. godine postala Univerzitet, tada je centralna biblioteka rasformirana usled nedostatka prostora i sredstava. Postojeći knjižni fond ustupljen je seminarskim bibliotekama, ali se ubrzo pokazalo da je Univerzitetu neophodna jedna opšta naučna biblioteka.

Posle Prvog svetskog rata ubrzano se radilo na obnovi Univerziteta i naučnog rada uopšte, a u tome je ogromnu ulogu odigrao tadašnji rektor dr Jovan Cvijić. Šef Srpskog seminara na Filozofskom fakultetu, profesor Pavle Popović pokrenuo je inicijativu za osnivanje jedne opšte biblioteke za ceo Univerzitet, a konkretan predlog je početkom 1921. godine podneo Savetu Filozofskog fakulteta. Odlukom ovog Saveta koju je usvojio Univerzitetski senat, osnovana je Univerzitetska biblioteka. Profesori Filozofskog fakulteta Pavle Popović, Veselin Čajkanović i Aleksandar Belić, članovi Komisije za osnivanje Univerzitetske biblioteke, imali su zadatak da konkretnim predlozima realizuju ovu odluku.

Univerzitetska biblioteka osnovana je januara 1921. godine, a profesor Uroš Džonić (1897–1968) imenovan je za njenog prvog upravnika.

Krajem 1920. godine, uprava Karnegijeve zadužbine je srpskoj vladi poklonila 100.000 dolara za podizanje jedne biblioteke u Srbiji. Ovu odluku Karnegijeva zadužbina donela je zahvaljujući inicijativi dva istaknuta Srbina koja su u to vreme živela u SAD, diplomate Slavka Grujića, poslanika Kraljevine SHS u Vašingtonu (1871–1937) i Mihajla Idvorskog Pupina (1854–1935), poznatog profesora fizike na Kolumbija univerzitetu. Grad Beograd je za izgradnju univerzitetskog kompleksa ustupio Univerzitetu zemljište nekadašnjeg trkališta, pa je dogovoreno da se tu izgradi Univerzitetska biblioteka. Projekat su uradili članovi Odbora za podizanje biblioteke, profesori univerziteta Dragutin Đorđević i Nikola Nestorović. Kamen-temeljac postavljen je 23. juna 1921. godine, kada je prestolonaslednik regent Aleksandar u temelj zgrade postavio povelju na pergamentu. Polaganju kamena-temeljca prisustvovali su patrijarh Dimitrije, ministar prosvete Svetozar Pribićević, rektor univerziteta Slobodan Jovanović, predstavnici Karnegijeve zadužbine i mnoge druge uvažene zvanice, uz intoniranje himne. Građevinski radovi na izgradnji Biblioteke završeni su za dve godine, ali se pojavio problem nedostatka finansijskih sredstava za opremanje biblioteke.

1921–1930

Od januara 1921. pa sve do donošenja Zakona o univerzitetu 1930, Univerzitetska biblioteka je postojala samo na osnovu rešenja univerzitetskih vlasti – Saveta Filozofskog fakulteta i Senata Univerziteta, bez zakonske osnove i administrativnih priznanja Ministarstva prosvete. Zakon o univerzitetima trebalo je da ozakoni biblioteku i i uredi pitanja osnivanja Univerzitetske biblioteke u Beogradu. Tim zakonom, tačnije članom 40, predviđeno je da pored specijalnih biblioteka po seminarima, zavodima i fakultetima, postoje pri univerzitetima i opšte univerzitetske biblioteke. Iduće 1931. godine, doneta je Opšta uredba o Univerzitetu u Beogradu. Njome je (član 238) zakonski propis o univerzitetskim bibliotekama i formalno uveden u život: priznato je osnivanje i postojanje Univerzitetske biblioteke, formulisani su njeni zadaci i sumarno je propisan način rukovođenja bibliotekom.

Biblioteka je svečano otvorena na dan Sv. Ćirila i Metodija, 24. maja 1926. godine. Profesor Uroš Džonić ostao je na položaju upravnika do početka Drugog svetskog rata. U radu mu je pomagao Bibliotečki odbor, čiji je predsednik bio profesor Filozofskog fakulteta Pavle Popović, a članovi predstavnici svih fakulteta. Glavni zadatak Biblioteke bio je „da kao samostalna univerzitetska ustanova pomaže negovanje nauke i u svojstvu naučne biblioteke posluži ne samo studentima i profesorima Beogradskog univerziteta, već i svima onima koji se bave naukom“.

1946

Za vreme Drugog svetskog rata, Biblioteka nije radila sa korisnicima, deo zgrade zauzela je nemačka vojska, no zgrada i fondovi su uglavnom sačuvani. Posle oslobođenja, za upravnika Biblioteke postavljena je Milica Prodanović, dotadašnji bibliotekar Univerzitetske biblioteke. Povodom proslave stogodišnjice rođenja Svetozara Markovića 1946. godine, Biblioteka je dobila današnji naziv: Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“.

Posle Drugog svetskog rata otpočela je primena savremenih bibliotekarskih metoda u organizaciji i obradi fondova. Formiran je javni stručni katalog, a u saradnji sa Narodnom bibliotekom Srbije izrađena su Pravila za katalogizaciju Društva bibliotekara Srbije, koja su značila početak ujednačavanja obrade knjižne građe u bibliotekama u Srbiji. Uspostavljeni su kontakti sa univerzitetskim i nacionalnim bibliotekama u zemlji i inostranstvu i počeo je intenzivan rad na razmeni i međubibliotečkoj pozajmici publikacija. Formirana je služba za informacije i proširena saradnja sa fakultetskim, seminarskim, institutskim i drugim bibliotekama Beogradskog univerziteta.

1975–1984

Prilikom projektovanja zgrade Biblioteke, planirani su magacini za 300.000 svezaka, međutim bibliotečki fond je veoma brzo rastao, tako da je 1975. godine dostigao preko milion. Preopterećenje u magacinima je dovelo i do oštećenja i pucanja zgrade. Sedamdesetih godina počele su pripreme za sanaciju, dogradnju i adaptaciju Biblioteke. S obzirom na to da Biblioteka ima status spomenika kulture, što ne dopušta bilo kakve izmene u spoljašnjoj i unutrašnjoj arhitekturi, odlučeno je da se izgradi podzemni magacin na dva nivoa, koji bi imao kapacitet dovoljan za još najmanje 50 godina. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda predao je investiciono-tehničku dokumentaciju 1980. godine, a radovi su započeti 1984. Radovi su trajali veoma dugo, jer se ispostavilo da temelji nisu adekvatni i da se cela zgrada mora postaviti na armirane betonske šipove, što je i učinjeno.

1987–1996

U skladu sa mogućnostima, Biblioteka je radila na modernizaciji svoje delatnosti i odlukom Univerziteta 1987. godine definisana je kao centar informacionog sistema Univerziteta u Beogradu. Od 1988. započeta je automatizacija poslovanja Biblioteke i njeno uključenje u Sistem naučno-tehnoloških informacija Jugoslavije. Formiran je elektronski katalog, koji je online dostupan 24 sata dnevno. Odmah po uvođenju internet servisa u Srbiju i Biblioteka je svojim članovima omogućila pretraživanja, a prvi domaći bibliotečki sajt na internetu napravljen je u maju 1996. godine u Univerzitetskoj biblioteci.

Uprava Biblioteke 1996. godine donela je odluku da se fondovi presele u novoizgrađene magacine iako oni tehnički nisu bili pripremljeni, jer je smeštaj novih publikacija postao nemoguć. Posle preseljenja fonda, sredstvima grada Beograda obnovljena je fasada zgrade, sanirana krovna konstrukcija i postavljena ograda. Deo ispražnjenih magacinskih prostorija adaptiran je za rad korisnika i zaposlenih u Biblioteci.

2005

Dugogodišnji korisnik biblioteke, sudija u penziji Dušan Korlat, ličnom donacijom je pomogao adaptaciju bivšeg magacina knjiga od 200 kvadratnih metara u čitaonicu, koja danas nozi naziv Mala čitaonica. Grad Beograd je 2006. finansirao zamenu grejne instalacije i prilaza za korisnike sa hendikepom.

2007

Sredstvima donacije U.S. Steel Serbia, koji nastavljaju tradiciju Karnegijevih čeličana, urađena je sanacija i adaptacija Studentske čitaonice i prostora za korisnike u prizemlju, a u holu na prvom spratu je Knowledge Center predviđen kao prostor za izložbe i za održavanje manjih skupova i predavanja.

2014

Sa punom svešću da jedna nacionalna kultura mora pratiti razvoj globalnog procesa digitalizacije, Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ je intenzivno počela da sarađuje sa međunarodnim organizacijama i učestvuje u evropskim projektima digitalizacije. Tako nam je Evropsko udruženje istraživačkih biblioteka (LIBER) otvorilo vrata ka ovim projektima i pomoglo da steknemo reprezentativno iskustvo u ovom polju. Od prve celovite digitalizovane zbirke koja je obuhvatala rukopise iz zaostavštine srpske književnice Isidore Sekulić, preko skeniranja starih ćirilskih rukopisa, uspostavljanja digitalnog repozitorijuma Phaidra (i u okviru njega sistema E-teze za pohranjivanje doktorskih disertacija, što je i deo prve srpske kolekcije „sive literature“) i Knowledge centra, sve do značajnih doprinosa u različitim reprezentativnim međunarodnim projektima, koji su krunisani digitalizacijom orijentalnih rukopisa u okviru Europeana Libraries projekta, i starih srpskih novina u okviru Europeana Newspapers projekta. Samo u okviru ovog projekta Univerzitetska biblioteka je dostavila metapodatke za više od 400.000 digitalizovanih novinskih stranica, što je prva i najveća u potpunosti pretraživa digitalna kolekcija na ćiriličkom pismu.

Univerzitetska biblioteka nastavlja da se razvija i prostorno, pa je tako, najviše zahvaljujući sredstvima dobijenim od Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, adaptirano 400 kvadratnih metara potkrovlja u nove čitaoničke prostore, opremljene najnovijom opremom za obrazovne i istraživačke namene.